Τα συστήματα ποιότητας εφόδια ανταγωνιστικότητας

Το μαζικό μοντέλο αγροτικής παραγωγής, κυρίως τα τελευταία χρόνια, χάνει έδαφος μπροστά - σε αυτό που λέμε - «τοπικότητα», αναδεικνύοντας αναμφισβήτητο νικητή την ποιότητα έναντι της ποσότητας.
Ο καταναλωτής, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, έχει περάσει σε μια νέα εποχή αναζητώντας την εμπειρία μέσα από την διατροφή και όχι απλά την ικανοποίηση των  διατροφικών του αναγκών.   
Η αγροτική παραγωγή οφείλει να ακολουθήσει τις απαιτήσεις των καταναλωτών.
Η νέα  εποχή είναι απαιτητική, ζητάει τα «προϊόντα του μέλλοντος», ικανά να απαντήσουν στις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις. Αντάξια των αυστηρών προσδοκιών του σύγχρονου ανθρώπου, που αναζητά τρόφιμα γευστικά, παραδοσιακά και ασφαλή, έχοντας την απαίτηση να γνωρίζει τον τόπο και τον τρόπο παραγωγής τους.
Η κύρια πρόκληση για τη γεωργία του μέλλοντος δεν είναι μόνο να παράγει περισσότερα, αλλά να παράγει με ασφαλή και βιώσιμο τρόπο, με ορθή διαχείριση φυσικών πόρων και εισροών, με κατάλληλη Πιστοποίηση, ώστε να εξασφαλίζεται προστιθέμενη αξία και να διασφαλίζεται το αγροτικό εισόδημα.  
 
Στην προσπάθεια αυτή, είναι σημαντική η συμβολή των συστημάτων και προτύπων ποιότητας, που αφενός συμβάλουν στην τυποποίηση των διαδικασιών και αφετέρου δημιουργούν ένα ενιαίο κώδικα επικοινωνίας για τα ζητήματα ποιότητας και ασφάλειας.
 
Διεθνή πρότυπα ποιότητας:
 

•  Το ISO 9001:2015 είναι ένα διεθνές πρότυπο για τη διοίκηση και οργάνωση των επιχειρήσεων και οργανισμών. Αποτελεί επιχειρησιακό μοντέλο, η εφαρμογή του οποίου ενισχύει την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα του οργανισμού για την επίτευξη των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων. 
•  Το ISO 14001 είναι ένα πρότυπο που προδιαγράφει τις γενικές απαιτήσεις για τη δημιουργία Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σε μια επιχείρηση που εστιάζει στον εντοπισμό και την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών θεμάτων της, με σκοπό τη διαχείρισή τους και τελικά την κατά το δυνατόν μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, από τη δραστηριοποίηση της επιχείρησης.
•  Το ISO 22000 είναι ένα ολοκληρωμένο πρότυπο ασφάλειας τροφίμων το οποίο ενσωματώνει: τις απαιτήσεις του HACCP, της ισχύουσας νομοθεσίας και τις αρχές των συστημάτων διαχείρισης ποιότητας
•  Τα συστήματα ποιότητας BRC & IFS  δεν αποτελούν απλά ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων, αλλά και εργαλεία αξιολόγησης των υποδομών, της περιβαλλοντικής διαχείρισης και της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων. Η Πιστοποίηση των εξαγωγικών επιχειρήσεων με τα διεθνή πρότυπα BRC-IFS, είναι προϋπόθεση και το “διαβατήριο” για τις εξαγωγές. Αποδεικνύει δε, το υψηλό επίπεδο και τις δυνατότητες που έχουν οι Ελληνικές επιχειρήσεις τροφίμων στο διεθνή ανταγωνισμό.
• Το Globalgap αποτελεί ένα παγκόσμιο πρότυπο, διεθνώς αποδεκτό και αναγνωρίσιμο για την πρωτογενή παραγωγή. Εφαρμόζεται σε περισσότερες από 80 χώρες του κόσμου και καλύπτει κάθε πτυχή της παραγωγικής διαδικασίας, από τις εισροές έως την αποδέσμευση του προϊόντος από την εκμετάλλευση. Λειτουργεί ως αντικειμενικό εργαλείο αξιολόγησης του βαθμού συμμόρφωσης με τις σχετικές απαιτήσεις για όλες τις διεργασίες παραγωγής.
• To Globalgap Grasp (GlobalGAP Risk Assessment on Social Practices), αποτελεί πρόσθετη ενότητα του Globalgap και αφορά την αξιολόγηση ορθών πρακτικών σε θέματα υγείας, ασφάλειας και ευημερίας των εργαζομένων. Σκοπός του είναι η διασφάλιση της εφαρμογής του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (G.A.P.), η παραγωγή ασφαλών προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής, με σεβασμό στον παραγωγό, στο περιβάλλον και στην ευημερία των εργαζομένων.
• Βιολογική Γεωργία σύμφωνα με τον ΕΚ 834/2007

 
Η βιολογική γεωργία είναι η περισσότερο συμβατή μορφή γεωργίας με το περιβάλλον. Δε σημαίνει μόνο απαγόρευση στη χρήση συνθετικών αγροχημικών αλλά αποτελεί μια φιλοσοφική προσέγγιση με στόχους: την παραγωγή αγροτικών προϊόντων χωρίς τη χρήση αγροχημικών και την ανάπτυξη μεθόδων παραγωγής φιλικών προς το περιβάλλον (π.χ. χρήση ωφέλιμων οργανισμών για την καταπολέμηση εχθρών των καλλιεργειών). Οι βιολογικές μέθοδοι παραγωγής συνίστανται σε ποικιλία καλλιεργητικών πρακτικών, οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος, στην προώθηση μιας βιώσιμης ανάπτυξης της γεωργίας και στην κατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών.
 
Τα τρόφιμα γεωγραφικής ένδειξης  του αγροτικού χώρου, που ενώνουν την προσπάθεια για ποιότητα και ασφάλεια, με την κοινωνική προσδοκία, την πολιτισμική αναφορά, το ηθικό εμπόριο και την προστασία του περιβάλλοντος είναι:
•    τα Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προελεύσεως (ΠΟΠ),
•    τα Προϊόντα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) και
•    τα Εγγυημένα Ειδικά Παραδοσιακά Προϊόντα (ΕΠΙΠ)
Τα Ελληνικά πρότυπα ποιότητας με εφαρμογή στον αγροτοδιατροφικό τομέα είναι:
•    Το σύστημα AGRO 1-1, Ανάλυσης Κινδύνων και Κρίσιμων Σημείων Ελέγχου. Περιγράφει το σύστημα βάσει του οποίου αναγνωρίζονται, αξιολογούνται και ελέγχονται οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ασφάλεια των γεωργικών προϊόντων.  
•    Το σύστημα  AGRO 1-2  περιγράφει κατευθυντήριες οδηγίες για τις επιχειρήσεις/ μονάδες πρώτης μεταποίησης ή συσκευασίας γεωργικών προϊόντων που εφαρμόζουν ή θέλουν να εφαρμόσουν Σύστημα Ποιότητας σύμφωνα με το πρότυπο ISO 9001 ώστε αυτές να διευκολυνθούν στην εφαρμογή του συστήματος HACCP.
Τα πρότυπα αυτά απευθύνονται κυρίως σε επιχειρήσεις/ μονάδες πρώτης μεταποίησης ή συσκευασίας γεωργικών προϊόντων που επιθυμούν να τεκμηριώσουν την υγιεινή και την ασφάλεια των γεωργικών τους προϊόντων .
•    Το Agro 2.1-2.2, αφορά την πιστοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας των γεωργικών προϊόντων. Πιο συγκεκριμένα, το Agro 2.1 τη «προδιαγραφή» του Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή και το Agro 2.2 αφορά τις «Απαιτήσεις για την εφαρμογή» του Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή.
•    Το σύστημα AGRO 3, είναι σύστημα διαχείρισης για τη διασφάλιση της ποιότητας χοιρείου κρέατος και αποτελείται από 4 επιμέρους πρότυπα.
•    Το σύστημα AGRO 4, είναι σύστημα διαχείρισης για τη διασφάλιση ποιότητας των προϊόντων Ιχθυοκαλλιέργειας και αποτελείται από 2 επιμέρους πρότυπα.
•    Το AGRO 5-1 είναι σύστημα Επισήμανσης Βοείου Κρέατος.
 
Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 (ΠΑΑ 2014-2020) αποτελεί το κύριο εργαλείο άσκησης αγροτικής πολιτικής, για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα παραγωγής.
Περιλαμβάνει  σειρά μέτρων τα οποία στοχεύουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας και τη διασφάλιση της αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων.
Τα προγράμματα που επιδοτούν- ενισχύουν  τους παραγωγούς και τις Ομάδες Παραγωγών για να εφαρμόζουν συστήματα ποιότητας είναι:
Το Μέτρο 9 «Σύσταση Ομάδων και Οργανώσεων Παραγωγών», με το οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί χρηματόδοτηση νέων ομάδων παραγωγών και οργανώσεων παραγωγών, οι οποίες έχουν αναγνωριστεί επίσημα μέχρι και την υποβολή της αίτησης στήριξης και ανήκουν στην κατηγορία των Πολύ Μικρών, Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Το επιχειρηματικό σχέδιο κάθε Ομάδας/Οργάνωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς και μετρήσιμους στόχους με περιγραφή των ενεργειών για την επίτευξη αυτών. Ένας εκ των επιλεγόμενων στόχων που θέτει το συγκεκριμένο μέτρο είναι η αύξηση του όγκου παραγωγής που διατίθεται στο εμπόριο και πληροί τις απαιτήσεις ενός ειδικού “καθεστώτος ποιότητας” (π.χ. πιστοποιημένη βιολογική παραγωγή, προστατευόμενες γεωγραφικές ενδείξεις και προστατευόμενες ονομασίες προέλευσης, πιστοποιημένη ολοκληρωμένη παραγωγή). Η στήριξη χορηγείται σε ετήσια βάση με τη μορφή ποσού στήριξης (κατ΄ αποκοπή ενίσχυση) που αποτελεί ποσοστό επί της ετήσιας εμπορεύσιμης αξίας των προϊόντων της ομάδας παραγωγών ή οργάνωσης παραγωγών μετά την έκδοση απόφασης έγκρισης του αιτήματος στήριξης.  
Το Μέτρο 3.1 «Στήριξη για νέες συμμετοχές σε συστήματα ποιότητας», στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020, αποσκοπεί στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών γεωργικών προϊόντων με την αξιοποίηση των συστημάτων ποιότητας. Ειδικότερα, το υπομέτρο στοχεύει: στην υποστήριξη της αύξησης της αξίας του γεωργικού προϊόντος στις αγροτικές περιοχές, μέσω της πιστοποίησης βάσει αναγνωρίσιμων από τον καταναλωτή προτύπων, στη δημιουργία συνθηκών για την διασφάλιση υψηλών επιδόσεων ποιότητας για τα προϊόντα με έμφαση στο συνδυασμό με εμπορεύσιμη ποσότητα και στην καλύτερη πρόσβαση των πρωτογενών παραγωγών στην αγορά με την αύξηση της αξιοπιστίας των ομάδων των παραγωγών ως σταθερών προμηθευτών πιστοποιημένου ποιοτικού προϊόντος με αποδεικνυόμενα επιθυμητά χαρακτηριστικά.
 
Ειδικότερα το μέτρο 3.1 στοχεύει:
α) στην υποστήριξη της αύξησης της αξίας του γεωργικού προϊόντος στις αγροτικές περιοχές, μέσω της πιστοποίησης βάσει αναγνωρίσιμων από τον καταναλωτή προτύπων,
β) στη δημιουργία συνθηκών για την διασφάλιση υψηλών επιδόσεων ποιότητας για τα προϊόντα με έμφαση στο συνδυασμό με εμπορεύσιμη ποσότητα και
γ) στην καλύτερη πρόσβαση των πρωτογενών παραγωγών στην αγορά με την αύξηση της αξιοπιστίας των ομάδων των παραγωγών ως σταθερών προμηθευτών πιστοποιημένου ποιοτικού προϊόντος με αποδεικνυόμενα επιθυμητά χαρακτηριστικά.
Το υπομέτρο καλύπτει τη συμμετοχή, όπως αυτή περιγράφεται στο άρθρο 16, παρ. 1 του Καν. (ΕΕ) αριθ. 1305/2013, όπως ισχύει κάθε φορά, στα ακόλουθα συστήματα ποιότητας:
α) Προϊόντα που έχουν καταχωρηθεί στον αμπελοοινικό τομέα σύμφωνα με τις ονομασίες προέλευσης και τις γεωγραφικές ενδείξεις της ΕΕ
β) Βιολογικά προϊόντα που πληρούν τους όρους του Καν. (ΕΚ) 834/2007, όπως αυτός ισχύει κάθε φορά.
γ) Κρέας πουλερικών και αυγά ορνίθων, βάσει των Καν. (ΕΚ) 543/2008 και Καν. (ΕΚ) 589/2008.
Στο πλαίσιο του υπομέτρου δύνανται να ενισχυθούν ενεργοί γεωργοί, σύμφωνα με το άρθρο 9 του Καν. (ΕΕ) 1307/2013, όπως προσδιορίστηκε στις εθνικές επιλογές, διοικητικά μέτρα και διαδικασίες εφαρμογής των άμεσων ενισχύσεων κατ’ εκτέλεση του Καν. (ΕΕ) 1307/2013 και του Καν. (ΕΕ) 1306/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, και ομάδες γεωργών.